Έχεις / Είσαι - Προέλευση των Όρων

Συγγραφέας: Erich Fromm
Βιβλίο: Να Έχεις ή να Είσαι;
Κεφάλαιο: Ι - Μια Πρώτη Ματιά
Παράγραφος: Προέλευση των Όρων

(Απόσπασμα)

Το έχω είναι μια απατηλά απλή έννοια. Κάθε άνθρωπος έχει κάτι: ένα σώμα, ρούχα, καταφύγιο - μέχρι το σημερινό άντρα ή γυναίκα που έχουν αυτοκίνητο, τηλεόραση, πλυντήριο κλπ. να ζεις χωρίς να έχεις τίποτα, είναι ουσιαστικά αδύνατο. Γιατί λοιπόν το έχειν αποτελεί πρόβλημα; Η γλωσσολογική ιστορία του ρήματος έχω αποδεικνύει ότι η λέξη αυτή είναι πραγματικά ένα πρόβλημα. Αυτοί που πιστεύουν ότι η κατοχή είναι η πιο φυσική ιδιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, μπορεί να εκπλαγούν αν μάθουν ότι πολλές γλώσσες δεν έχουν λέξη για το έχω. Στα εβραϊκά, για παράδειγμα, το έχω εκφράζεται έμμεσα με τη φράση jesh li («είναι για μένα»). Οι γλώσσες που εκφράζουν την κτήση μ' αυτό τον τρόπο κι όχι με το έχω κυριαρχούν. Είναι ενδιαφέρον να δούμε ότι κατά την εξέλιξη πολλών γλωσσών η φράση «είναι δικό μου» αντικαταστάθηκε αργότερα από το ρήμα έχω, αλλά, όπως αναφέρει ο Emile Benveniste, η εξέλιξη αυτή ουδέποτε συνέβηκε αντίστροφα. Το γεγονός αυτό υπονοεί ότι το ρήμα έχω εξελίχτηκε παράλληλα με την ανάπτυξη της ατομικής ιδιοκτησίας και είναι ανύπαρκτο σε κοινωνίες όπου κυριαρχεί η λειτουργική ιδιοκτησία, δηλαδή η κτήση πραγμάτων για συγκεκριμένη χρήση. Άλλες κοινωνιογλωσσολογίκες μελέτες μπορούν ν' αποδείξουν αν, και σε ποιο βαθμό, ευσταθεί αυτή ή υπόθεση.

Η μελέτη του Benveniste ρίχνει καινούργιο φως στην έννοια του είμαι, σαν ρήματος με δική του αυτοτέλεια κι όχι σαν συνδετικού. Το είμαι στις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες εκφράζεται με τη ρίζα es, που σημαίνει υπάρχω, υφίσταμαι μέσα στην πραγματικότητα». Η ύπαρξη και η πραγματικότητα προσδιορίζονται σαν κάτι το «αυθεντικό, το μόνιμο, το αληθινό». Το είμαι σημαίνει ετυμολογικά κάτι περισσότερο από μια δήλωση ταυτότητας ανάμεσα στο υποκείμενο και το κατηγορούμενο. Σημαίνει κάτι περισσότερο από ένα περιγραφικό όρο ενός φαινομένου. Δηλώνει την πραγματικότητα της ύπαρξης αυτού (άνθρωπου ή πράγματος) που είναι. Δηλώνει την αλήθεια και την αυθεντικότητα του/της/του. Όταν λέμε ότι κάποιος ή κάτι είναι, αναφερόμαστε στην ουσία του άνθρωπου ή του πράγματος και όχι στην εμφάνιση του/της/του.


Η προκαταρκτική έρευνα της έννοιας των ρημάτων έχω και είμαι οδηγεί στα ακόλουθα συμπεράσματα:

(1) Όταν χρησιμοποιώ τα ρήματα είμαι ή έχω, δεν αναφέρομαι σε συγκεκριμένες ιδιότητες ενός υποκειμένου, όπως δείχνουν οι φράσεις: «έχω αυτοκίνητο» ή «είμαι λευκός» ή «είμαι ευτυχισμένος». Αναφέρομαι σε δύο βασικούς τρόπους ύπαρξης, σε δύο διαφορετικές στάσεις απέναντι στον ίδιο τον εαυτό μου και τον κόσμο, σε δύο διαφορετικά είδη χαρακτηροδομής. Η υπεροχή του ενός από τους δύο τρόπους καθορίζει την ολότητα της σκέψης, του συναισθήματος και της δράσης του άνθρωπου.

(2) Όταν το έχειν καθορίζει τον τρόπο ύπαρξης μου, η σχέση μου με τον υπόλοιπο κόσμο είναι κτητική. Θέλω δηλαδή να κάνω τον καθένα, το καθετί, ακόμα και τον εαυτό μου, ιδιοκτησία μου.

(3) Όσο άφορα το είναι σαν τρόπο ύπαρξης, εδώ πρέπει να ξεχωρίσουμε δύο κατηγορίες. Η μία είναι αντίθετη στο έχειν, όπως αναφέρει ο Du Marais, και δηλώνει ζωντάνια και αυθεντική σχέση με τον κόσμο.
Η άλλη είναι αντίθετη στο φαίνεσθαι και αναφέρεται στην αληθινή φύση και την αληθινή πραγματικότητα ενός άνθρωπου ή πράγματος, σε αντίθεση με μια απατηλή εμφάνιση, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω στην ετυμολογία του είμαι (Benveniste).