Παρασκευή 26 Δεκεμβρίου 2008

Έχεις / Είσαι - Κατοχή και Κατανάλωση

Για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου προτείνω την ανάγνωση του προηγούμενου post:
http://reading-erich-fromm.blogspot.com/2008/12/blog-post_8966.html

Συγγραφέας: Erich Fromn
Βιβλίο: Να Έχεις ή να Είσαι;
Κεφάλαιο: Ι - Μια Πρώτη Ματιά
Παράγραφος: Κατοχή και Κατανάλωση

Πριν συζητήσουμε μερικά απλά παραδείγματα των δύο τρόπων ύπαρξης, με βάση το έχειν και με βάση το είναι, πρέπει ν' αναφερθούμε σε μια άλλη μορφή εκδήλωσης του έχειν: την ενσωμάτωση. Η ενσωμάτωση ενός πράγματος τρώγοντας το ή πίνοντας το αποτελεί έναν αρχαϊκό τρόπο απόκτησης του. Σε κάποια στιγμή της ανάπτυξης του, το νήπιο εκδηλώνει την τάση να βάζει στο στόμα του τα πράγματα που θέλει. Αυτός είναι ο νηπιακός τρόπος απόκτησης πραγμάτων, όταν η σωματική ανάπτυξη του παιδιού δεν του επιτρέπει ακόμα να ελέγχει διαφορετικά την ιδιοκτησία του. Βρίσκουμε επίσης την ίδια σχέση ενσωμάτωσης και κτήσης σε πολλές μορφές κανιβαλισμού. Για παράδειγμα: τρώγοντας κάποιον άλλο άνθρωπο, αποκτώ τη δύναμη του (έτσι ο κανιβαλισμός μπορεί να θεωρηθεί το μαγικό ισοδύναμο της απόκτησης σκλάβων, φιλοσοφία του δικού μας πολιτισμού). Τρώγοντας την καρδιά ενός γενναίου άντρα, αποκτώ το θάρρος του. Τρώγοντας ένα ιερό ζώο, αποκτώ τη θεϊκή ουσία που συμβολίζει το ζώο.

Βέβαια, τα περισσότερα πράγματα δε μπορούν να ενσωματωθούν στην κυριολεξία (και ακόμα και να μπορούσαν, πάλι θα χάνονταν μέσα στη διαδικασία της αποβολής τους από το σώμα). Υπάρχει όμως, επίσης, η συμβολική και η μαγική ενσωμάτωση. "Αν πιστεύω ότι έχω ενσωματώσει την εικόνα ενός θεού ή ενός πατέρα ή ενός ζώου, η εικόνα αυτή δε μπορεί ποτέ πια ούτε ν' αποσπαστεί, ούτε ν' αποβληθεί από μένα. Καταπίνω το αντικείμενο συμβολικά και πιστεύω στη συμβολική παρουσία του μέσα μου. Μ' αυτό τον τρόπο εξήγησε ό Freud το υπερεγώ: το εσωτερικευμένο σύνολο των πατρικών απαγορεύσεων και διαταγών. Μια εξουσία, ένας θεσμός, μια ιδέα, μια εικόνα, μπορούν να εσωτερικευθούν με τον ίδιο τρόπο: τις κατέχω αιώνια προστατευμένες μέσα στα έντερα μου. (Ή «εσωτερίκευση» και η «ταυτότητα» χρησιμοποιούνται συχνά σαν συνώνυμα, αλλά είναι δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα αν αυτές οι διαδικασίες είναι πραγματικά ίδιες. Πάντως, η «ταυτότητα» δεν θα 'πρεπε να χρησιμοποιείται απερίσκεπτα, όταν θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε στη θέση της την μίμηση ή την υποταγή).

Υπάρχουν πολλά ακόμα είδη ενσωμάτωσης, που δεν έχουν σχέση με φυσιολογικές ανάγκες και επομένως είναι απεριόριστα. Μέσα στον καταναλωτισμό υπάρχει η τάση για το καταβρόχθισμα ολόκληρου του κόσμου. Ο καταναλωτής είναι το αιώνιο βρέφος που κλαίει για το μπουκάλι του. Αυτό γίνεται φανερό σε παθολογικές καταστάσεις, όπως είναι ο αλκοολισμός και η συνεχής χρήση ναρκωτικών. Δεν θ' ασχοληθούμε μ' αυτές τις καταστάσεις, γιατί τ' αποτελέσματα τους είναι αναπόσπαστα από τις κοινωνικές υποχρεώσεις του ατόμου. Το ψυχαναγκαστικό κάπνισμα δεν απαγορεύεται — αν και δεν κάνει μικρότερο κακό από τον αλκοολισμό ή τα ναρκωτικά - γιατί δεν έχει επίδραση στις κοινωνικές λειτουργίες του ατόμου, παρά «μόνο» ίσως στη διάρκεια της ζωής του.

Πιο κάτω σ' αυτό το βιβλίο, γίνεται μια πιο εκτεταμένη συζήτηση πάνω στα διάφορα είδη του καθημερινού καταναλωτισμού. Αυτό που μπορώ να παρατηρήσω εδώ, είναι ότι, όσο άφορα τον ελεύθερο χρόνο, τα αυτοκίνητα, την τηλεόραση, τα ταξίδια και το σεξ αποτελούν τα κύρια αντικείμενα του σύγχρονου καταναλωτισμού. Αντί λοιπόν να τα θεωρούμε δραστηριότητες-ελεύθερου χρόνου, καλύτερα θα ήταν να τ' αποκαλούσαμε παθητικότητα-ελεύθερου χρόνου.

Σαν συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι η κατανάλωση είναι μια από τις μορφές του έχειν, και ίσως η πιο σημαντική για τη σημερινή βιομηχανική κοινωνία της αφθονίας. Η κατανάλωση έχει διφορούμενες ιδιότητες. Ελαττώνει το άγχος, γιατί κανείς δεν μπορεί να μας πάρει αυτά που κατέχουμε. Απαιτεί όμως να καταναλώνουμε όλο και περισσότερα αγαθά, γιατί η ικανοποίηση που μας δίνει η προηγούμενη καταναλωτική μας δραστηριότητα γρήγορα εξαφανίζεται. Οι σύγχρονοι καταναλωτές μπορούν ν αναγνωρίσουν τούς εαυτούς τους μέσα στη φόρμουλα: είμαι ότι έχω και ότι καταναλώνω.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου